لزوم بازتعریف نظام دانش اجتماعی ایران برای درک درست افول آمریکا

October 22, 2025 Accessory, Sport, Team, استانها > ایلام, استانها > تهران, استانها > مرکزی, دانش و فناوری > فناوری اطلاعات و ارتباطات, سیاست > سیاست خارجی

یک جامعه‌شناس با تأکید بر ضرورت بازتعریف نظام دانش اجتماعی ایران، گفت: علوم اجتماعی ما نه‌ تنها در تبیین واقعیت‌های جامعه ایرانی، بلکه در درک پویایی‌های نظام جهانی امروز نیز ناتوان بوده است.

به گزارش خبرنگار مهر، حمید دهقانیان پژوهشگر و جامعه شناس امروز (چهارشنبه) طی نشست خبری «پژوهش افول آمریکا از منظر افکار عمومی ایران»، با اشاره به ضرورت توجه نظام دانشی کشور به موضوع آمریکا و غرب، اظهار داشت: در حالی که بسیاری از نظریه‌پردازان بزرگ جهان از دو دهه پیش تاکنون به‌طور گسترده درباره افول ایالات متحده نوشته و نظریه‌پردازی کرده‌اند، متأسفانه در کشور ما با وجود بیش از هفتاد سال مواجهه مستقیم با آمریکا، پژوهش‌های عمیق و آکادمیک در این حوزه بسیار محدود است. این در حالی است که ایالات متحده از دهه ۱۳۲۰ تاکنون یکی از مهم‌ترین متغیرهای مداخله‌گر در تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران بوده است.

وی با انتقاد از بی‌توجهی دانشگاه‌ها و نخبگان ایرانی به تولید دانش بومی درباره آمریکا و غرب، گفت: نظام دانش ما گرفتار نوعی شرق‌شناسی معکوس است که همواره خود را در نسبت با غرب در جایگاه مصرف‌کننده دیده و هیچ‌گاه به خودآگاهی انتقادی نسبت به غرب نرسیده است. در نتیجه، در فضای آکادمیک ما، مفاهیمی مانند مقاومت و استقلال کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، در حالی که این دو مفهوم ستون‌های اصلی حیات تاریخی و تمدنی ایران معاصر را شکل داده‌اند.

دهقانیان با اشاره به اینکه حتی نهادهای علمی و افکارسنجی داخلی نیز کمتر به سنجش نگاه ایرانیان نسبت به آمریکا پرداخته‌اند، افزود: جالب است که مؤسسات افکارسنجی آمریکا بیش از ما به بررسی تصویر ایالات متحده در افکار عمومی جهان علاقه‌مندند. در مقابل، ما در کشوری که ۲۰۰ سال تجربه مقاومت در برابر سلطه‌جویی غرب داریم، هنوز پژوهش‌های بنیادین درباره این پدیده و بازتاب آن در جامعه خود انجام نداده‌ایم.

وی با تأکید بر ضرورت بازتعریف «نظام دانش اجتماعی ایران»، ادامه داد: علوم اجتماعی ما نه‌تنها در تبیین واقعیت‌های جامعه ایرانی، بلکه در درک پویایی‌های نظام جهانی امروز نیز ناتوان بوده است. نتیجه این ضعف نظری، شکل‌گیری نوعی بحران درک و خودآگاهی تاریخی است که در آن آمریکا همزمان به‌عنوان مشکل و راه‌حل تلقی می‌شود؛ این پارادوکس، محصول مستقیم ضعف تئوریک و غیبت تفکر انتقادی در فضای علمی کشور است.

این جامعه‌شناس با اشاره به تجربه‌های تاریخی مانند اصل چهار ترومن، جنگ تحمیلی و تحریم‌های چند دهه اخیر، گفت: با وجود تأثیر عمیق این رویدادها بر سرنوشت ملت ایران، هنوز در فضای دانشگاهی ما پژوهش‌های جدی در تبیین پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و تاریخی این تحولات صورت نگرفته است، در حالی که مفهوم مقاومت که عامل اصلی بقای ملی ایران در دو قرن اخیر بوده، باید به محور اصلی پژوهش‌های اجتماعی و سیاسی تبدیل شود.

دهقانیان در پایان تصریح کرد: بازسازی دستگاه نظری و دانشی کشور برای فهم صحیح نسبت ایران با غرب و آمریکا ضروری است. تا زمانی که این تحول معرفتی و علمی رخ ندهد، ما در تحلیل خود از مناسبات جهانی و از جمله افول آمریکا، همچنان در حاشیه باقی خواهیم ماند. لازم است نظام دانشگاهی و پژوهشی کشور با نگاهی بومی و انتقادی به تولید ادبیات جدید در زمینه مقاومت، استقلال و نسبت ایران با نظم جهانی امروز بپردازد.

کد خبر 6630758 هادی رضایی