تابآوری، توانایی ذهنی و عاطفی انسان برای مقاومت در برابر بحرانها، بازگشت به تعادل و رشد در دل دشواریها است که این مهارت با کمک سواد رسانهای، تحلیلگری انتقادی و مدیریت هیجانات تقویت میشود و نقشی حیاتی در حفظ سلامت روان و تصمیمگیری آگاهانه در برابر اخبار نگرانکننده و شرایط پرتنش ایفا میکند.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، تابآوری مفهومی پویا و چندوجهی است که به ظرفیت ذهنی، عاطفی و رفتاری فرد یا جامعه برای تطابق با چالشها، حفظ پایداری در شرایط بحران و حتی تبدیل تهدیدها به فرصتهای رشد اشاره دارد و برخلاف تصوری رایج که تابآوری را معادل تحمل یا سکوت در برابر سختی میداند، این واژه ریشه در توان بازسازی دارد و به معنای بازیابی تعادل روانی همراه با کسب بینش و تجربهای تازه است؛ تابآور بودن، یعنی توان عبور از طوفانهای زندگی نه با انکار رنج، بلکه با درک آن و یافتن معنا در دل آشوب و پژوهشها نشان میدهد تابآوری وابسته به شبکهای از عوامل از جمله حمایت اجتماعی، باورهای فردی، تجارب زیستی و مهارتهای شناختی است که با تمرین، آموزش و تأمل قابل پرورش است.
اهمیت تابآوری در زمانهای که جهان با بحرانهای پیدرپی مواجه است، بیش از هر زمان دیگری احساس میشود و پاندمیهای جهانی، تغییرات اقلیمی، جنگها یا حتی هجمه اطلاعاتی، از جمله موقعیتهایی محسوب میشود که نیازمند تابآوری است و تنها با برخورداری از تابآوری روانی و اجتماعی میتوان در برابر آنها مقاومت کرد، در چنین شرایطی، افراد تابآور نهتنها دچار فروپاشی ذهنی نمیشوند، بلکه در مدیریت هیجانها، تصمیمگیری منطقی و ایفای نقش فعال در بازسازی اجتماعی عملکردی بالاتر از میانگین دارند و این مهارت موجب میشود تا بحران نه پایان مسیر، بلکه نقطه عزیمت به مرحلهای تازه از آگاهی فردی و جمعی تلقی شود.
تابآوری بهویژه در بعد فردی، اثری پایدار بر کیفیت زندگی میگذارد و افرادی که از این توان برخوردار هستند، در برابر ناکامی، فقدان، بیماری یا تغییرات ناگهانی، انعطافپذیرتر خواهند بود و سریعتر به وضعیت تعادلی بازمیگردند، این افراد شکست را نه نشانه ضعف، بلکه بخشی از روند پیشرفت میدانند و از موقعیتهای دشوار برای تقویت توانمندیهای خود استفاده میکنند، این افراد به طور معمول امیدواری، اعتمادبهنفس و مهارتهای ارتباطی بالاتری دارند و در ایجاد و حفظ روابط انسانی سالم نیز موفقتر عمل میکنند و از نظر علمی، تابآوری با کاهش علائم اضطراب، افسردگی و افزایش رضایت از زندگی و معناگرایی همراه است و میتواند در پیشگیری از آسیبهای روانی و تقویت سلامت جمعی نیز مؤثر واقع شود.
در عصر رسانههای دیجیتال و زیست در بستر اطلاعاتی غیرقابل پیشبینی، تابآوری تنها در حوزه روانشناختی خلاصه نمیشود، بلکه بُعدی تازه به خود گرفته که از آن بهعنوان تابآوری رسانهای یاد میشود؛ در شرایط بحرانی، مردم بیش از هر زمان دیگری در معرض امواج اطلاعات متناقض، اخبار نگرانکننده، تصاویر آسیبزا و تفسیرهای ناصحیح قرار میگیرند که در چنین وضعیتی، فردی که تابآوری رسانهای ندارد، دچار اضطراب، خشم یا سردرگمی میشود و ممکن است واکنشهایی غیرمنطقی یا خطرناک از خود نشان دهد، اما فردی با سطح بالای تابآوری رسانهای، قادر است تعادلی میان آگاهی و آرامش روانی خود حفظ، اطلاعات را بهصورت تحلیلی دریافت و بر اساس خرد جمعی یا تجربیات معتبر عمل کند.
تأثیرگذاری اخبار ناراحتکننده بر بروز استرس و اضطراب / چگونه میتوان تابآوری در شرایط بحران را تقویت کرد؟
حسین روزبهانی، استاد دانشگاه، دکترای روانشناسی بالینی و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه هنگام بروز درگیریها، شرایط از حالت عادی خارج و افراد محتمل تنشها و فشار روانی بیشتری میشوند، به خبرنگار ایمنا میگوید: طی روزهای اخیر، افراد در معرض اخبار ناراحتکننده قرار گرفتند و بسیاری از این اخبار میتواند زمینهساز بروز استرس و اضطراب باشد.
وی با بیان اینکه در این شرایط نیازمند رعایت بعضی موارد هستیم که استرس و اضطراب را به حداقل برسانیم و تابآوری در شرایط بحران را نقویت کنیم، میافزاید: حضور افراد در جمعهای خانوادگی باید به نسبت بیشتر باشد و تا حد امکان افراد یک خانواده باید در کنار یکدیگر حضور داشته باشند تا با این اقدام استرس و اضطراب آنها کاهش یابد و آرامش نسبی برای آنها ایجاد شود.
استاد دانشگاه، دکترای روانشناسی بالینی و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه افراد باید سعی کنند پخش و بیان اخبار درگیریها در فضای خانه به حداقل برسد، تصریح میکند: بهویژه والدین و اعضای بزرگتر یک خانواده باید از بیان و پخش اخبار مربوط به جنگ، درگیری و بحران در فضای خانه تا حد امکان پرهیز کنند، چراکه کودکان ظرفیت کمتری برای شنیدن این اخبار دارند و این موضوع میتواند استرس و اضطراب آنها را تشدید کند.
تجربه احساسات منفی برای کودکان بیشتر است / لزوم بیان نگرانیها به منظور کاهش استرس، اضطراب و فشارهای روانی
روزبهانی با بیان اینکه قرارگیری در معرض اخبار نگران کننده میتواند بار منفی روانی برای افراد به همراه داشته باشد، ادامه میدهد: افراد باید از دنبال کردن اخبار از منابع غیررسمی پرهیز کنند و قرارگیری در معرض اخبار نادرست میتواند فشار روانی بیشتری برای افراد ایجاد کند و همین موضوع میتواند استرس و اضطراب در فضای منزل را تشدید کند و تنش در خانواده افزایش پیدا کند.
وی با بیان اینکه تقویت معنویات در این شرایط میتواند در راستای کاهش استرس و اضطراب و تنش در فضای خانواده کمک کننده باشد، میگوید: در چنین شرایطی خانوادهها باید نسبت به افزایش همدلی و توجه به یکدیگر اقدام کنند و همدردی بیشتری با یکدیگر داشته باشند تا هر یک از اعضای خانواده بتوانند مشکلات و نگرانیهای خود را بیان کنند و درونریزی نداشته باشند.
استاد دانشگاه، دکترای روانشناسی بالینی و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه افراد باید به یکدیگر کمک کنند تا احساسات منفی خود شامل استرس، اضطراب، ترس و خشم را بروز دهند، اضافه میکند: تجربه احساسات منفی برای کودکان بیشتر است و والدین باید مراقب انباشته شدن احساسات منفی در کودکان باشند و سعی کنند با فرزندان خود صحبت، آنها را آرام و به بیان احساسات تشویق کنند.
تابآوری رسانهای به چه معنا است؟ / جولان خبرهای زرد و غیررسمی در فضای مجازی
مصطفی زارعی، کارشناس رسانه با بیان اینکه به طور معمول، تعریف تابآوری رسانهای، تعریف سازمان ساختاری است، به خبرنگار ایمنا میگوید: در واقع، تابآوری رسانهای به این معنا است که مجموعهای رسانهای تا چه میزان در شرایط بحران میتواند واکنش مناسب داشته باشد، میزان واکنش هیجانی آن چقدر باشد و چه اتفاقاتی رقم بزند و مصرف کننده، تولید کننده و ساختار سازمانی، ذینفعان تابآوری رسانه است.
وی با بیان اینکه مصرف کننده رسانه با توجه به کنجکاوی و داشتن احساس اینکه بعضی رسانهها ممکن است اخبار صحیح را منتشر نکنند، به دنبال رسانههای متعدد است تا اخبار را دریافت کند، میافزاید: در حوزههای روانشناسی اجتماعی، افراد همواره به میزان طولانی بودن یک بحران فکر میکنند و اعتماد نکردن به بنگاههای رسمی اطلاعرسانی از جمله موضوعات است که در بحران میتواند آسیبزا باشد.
کارشناس رسانه تصریح کرد: اعتماد نکردن به بنگاههای رسمی اطلاعرسانی باعث میشود مخاطب یا مصرف کننده رسانه، به استفاده از فضاهای مجازی روی آورد و این موضوع خود آسیبزا است، چراکه در فضای مجازی امکان دارد گردانندگان این فضا برای افزایش مخاطب و رشد خود، از خبرهای زرد و غیررسمی استفاده کنند.
تقویت انسجام ملی با انتشار اخبار صحیح در فضای مجازی و واکنش افراد / باید در جنگ رسانهای قدرتمندتر عمل کنیم
زارعی با بیان اینکه برخی مخاطبان که از سواد رسانهای بالاتری برخوردار هستند، گاهی اوقات اخبار را از رسانههای رسمی دو طرف پیگیری میکنند، ادامه داد: اخبار صحیح منتشر شده در فضای مجازی و واکنش افراد میتواند تکمیل کننده اخبار منتشر شده از رسانه رسمی باشد و حتی در بعضی شرایط، انسجام ملی را تقویت کند.
وی با بیان اینکه در شرایطی که طی روزهای اخیر پشت سر گذاشتیم، برق، آب و گاز همواره در دسترس بود و خللی در تأمین کالاهای اساسی وجود نداشت، گفت: این در صورتی است که در بسیاری کشورها هنگام شرایط بحران، برق، آب و گاز قطع میشود و در تأمین کالاهای اساسی مشکل وجود دارد و تداوم ارائه خدمات عادی دولتی در کشور حتی در شرایط بحران به افراد جامعه موضوعی است که باید در رسانه مطرح شود.
کارشناس رسانه با بیان اینکه باید در جنگ رسانهای قدرتمندتر عمل کنیم و تکمیل کننده پازل یکدیگر باشیم، اضافه کرد: در شرایط کنونی جوامع، نمیتوان میزان درگیر شدن کودکان در بحرانها را به صفر رساند، اما والدین و رسانهها همواره باید تلاش کنند میزان درگیری کودکان با بحرانها را به حداقل برسانند.
سواد رسانهای به عنوان پیششرط اساسی برای دستیابی به تابآوری رسانهای عمل میکند که این نوع سواد، مجموعهای از مهارتها است که به فرد توانایی میدهد تا پیامهای رسانهای را تفسیر، تحلیل و ارزیابی، هدف پیامساز را درک کند، منابع معتبر را از منابع غیرمعتبر تشخیص دهد و از انتشار یا باور ناآگاهانه اخبار کاذب پرهیز کند؛ در بحرانها، افرادی که دارای سواد رسانهای هستند، به دام روایتهای هیجانی یا اخبار جعلی نمیافتند، اعتماد خود را از دست نمیدهند و میتوانند نقش کنشگران مسئول در جامعهای آگاه را ایفا کنند و رابطهای مستقیم و دوسویه میان سواد رسانهای و قدرت روانی در رویارویی با بحران برقرار است که آموزش آن باید در صدر سیاستهای فرهنگی و آموزشی قرار گیرد.
رسانهها، بازیگرانی محوری در فرایند تابآور ساختن یا متزلزل کردن جامعه است که در موقعیتهای اضطراری، اگر رسانهها تنها به دنبال جذب مخاطب با تیترهای تحریکآمیز یا بازنشر تصاویر خشونتبار باشند، میتوانند محیط روانی جامعه را ناپایدار و ملتهب سازند و در مقابل، رسانههای مسئول و اخلاقمحور که بر اساس واقعیت، دقت، امیدآفرینی و انتشار توصیههای کاربردی عمل میکنند، به گسترش تابآوری جمعی کمک شایانی خواهند داشت؛ آنها میتوانند نهتنها نقش اطلاعرسانی دقیق را ایفا کنند، بلکه بستر گفتوگو، همدلی و بازسازی روابط اجتماعی را نیز فراهم آورند و در چنین فضایی، رسانه ابزار ترس نیست، بلکه میدان ارتقای آگاهی و هماهنگی اجتماعی است.
آموزش مهارتهای تابآوری و سواد رسانهای باید بهصورت ساختاریافته و پایدار در نظام آموزشی گنجانده شود؛ این آموزشها نباید محدود به دورهای خاص یا مخاطبانی خاص باشند، بلکه باید از سنین کودکی آغاز شود و تا بزرگسالی ادامه یابد و مدارس، دانشگاهها، رسانهها، خانوادهها و نهادهای فرهنگی، هر یک میتوانند در این مسیر سهم مؤثری داشته باشند؛ مفاهیمی همچون تحلیل انتقادی، همدلی، کنترل هیجانات، حل مسئله و مسئولیتپذیری در برابر رسانه، باید از طریق تمرینهای عملی، پروژههای گروهی و روایتهای واقعی به دانشآموزان و دانشجویان منتقل شود و جامعهای که شهروندان آن از این مهارتها برخوردار باشند، نهتنها در برابر بحرانها مقاومتر است، بلکه در مسیر رشد پایدار فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، گامهای محکمتری برمیدارد.
تابآوری را باید نه تنها یک ویژگی روانشناختی یا رسانهای، بلکه بهمثابه یک فرهنگ زندگی تلقی کرد؛ فرهنگی که بر پذیرش واقعیت، مسئولیتپذیری جمعی، تفکر انعطافپذیر و جستوجوی امید در دل بحران بنا شده است و در چنین فرهنگی، تابآوری نتیجه تعامل میان فرد، جامعه و رسانه است و اگر این فرهنگ در نهادهای سیاستگذاری، ساختارهای آموزشی و زندگی روزمره نهادینه شود، میتوان انتظار داشت که جامعهای پیشرو، آرام و رشدپذیر شکل بگیرد و در جامعه، تابآوری نه شعاری فردی، بلکه سنگبنای انسجام اجتماعی و توسعه انسانی خواهد بود.
کد خبر 878414
